In 1974 wordt het suffe Maassluis opgeschrikt door een heus schandaal. Aannemingsbedrijf De Jager en Klein heeft zowel de directeur Gemeentewerken als het college van Burgemeester en Wethouders getrakteerd op snoepreisjes, woningverbouwingen, nieuwe schuurtjes in de achtertuin, diners en nachtclubbezoek. In ruil daarvoor stuurde het extra rekeningen voor nooit geleverd zand. Wanneer de affaire aan het licht komt, valt de autoritaire christelijke burgemeester van zijn voetstuk.
Reportage voor AVRO's Televizier van Peter Fock en Bob Bremer over de ambitieuze Europoortplannen van Rotterdam. Terwijl in het Botlekgebied het slopen van Blankenburg nog niet is voltooid, krijgt aan de westkant van het dorp Rozenburg de uitbreiding een volgende versnelling. Een van de collega's van Posthuma licht het acht kilometer lange traject toe. Het gaat snel, maar nog niet snel genoeg. De schetsen voor de Maasvlakte zijn al klaar, maar het havenbedrijf schat nog wel tien tot vijftien jaar nodig te hebben voor voltooiing. De logboeken vermelden niet wie de ambtenaar van het havenbedrijf is die Frans Posthuma vervangt en de ploeg te woord staat.
Twee lokale journalisten groeien uit tot de regionale Woodward en Bernstein, maar anders dan in Amerika loopt de affaire hier met een sisser af. De aannemer krijgt de schuld en verder rollen er geen koppen. Op het stadhuis wordt een enkele ambtenaar berispt, terwijl Cees Klein failliet gaat en zes maanden cel hoort eisen. De aannemer voelt zich tot op de dag van vandaag gebruikt als zondebok. Directeur Gemeentewerken Jan Kloet komt eraf met 500 gulden boete, terwijl Klein naar eigen zeggen nog ruim een miljoen van de gemeente tegoed heeft. De zaak sleept zich tot 1990 voort.
Ook bij latere vormen van vergelijkbare fraude is meer gezwegen dan gezegd. De medewerker van Rijkswaterstaat op wiens verhaal het fictieve karakter van Bart Quack in 'De Terugkeer' is gebaseerd werd nadat hij een zandschandaal bij zijn baas aanhangig maakte met ziekteverlof gestuurd. Net als bij veel klokkenluiders waren de gevolgen voor hem een stuk vervelender dan voor de organisatie die de uitglijder maakte.
Ondanks de aanhoudende stroom publicaties over de schadelijke gevolgen van luchtverontreiniging blijkt het vrijwel onmogelijk het bedrijfsleven te dwingen om er iets aan te doen. De vereniging tegen luchtverontreiniging boekt maar zeer mondjesmaat successen. Veel mensen durven zich niet uit te spreken, want het is hun boterham. De angst om hun baan te verliezen is groter dan die voor hun gezondheid. Ook voor de beschaafde actievoerders heeft die niet per se de hoogste prioriteit; op de conferentie wordt danig gerookt.
n 1964 maakt Jan van Hillo een portret van zijn geboortestad ter gelegenheid van het 350-jarig bestaan. De film is een mengsel van observaties over de veranderende mens ten tijde van een ongekende welvaartsgroei en een feitelijk verslag van het reilen en zeilen in deze kleine gemeente onder de rook van Rotterdam. Hoewel 'klein'... Niet lang meer als het aan de ambitieuze burgemeester Van Dijck ligt. Hij ziet de stad doorgroeien naar 60.000 inwoners, of 'zielen' zoals de ARP-burgemeester ze noemt. Maassluis heeft op dat moment net boven de 30.000 inwoners.
Overrompelend snel heeft Maassluis zich in de laatste jaren ontwikkeld van een eeuwenoude besloten woon- en werkgemeenschap tot een Rijnmondgemeente met grote en aantrekkelijke nieuwbouwwijken. Deze hebben het inwonertal in tien jaar tijd doen verdubbelen en op rond de 22.000 gebracht.
Maassluis heeft ambitieuze plannen voor een stadscentrum, aan te leggen in de grote nieuwe wijk Maassluis-West, compleet met nieuw stadhuis en postkantoor en als eerste fase reeds 75 grote en kleine winkeleenheden. Eind van dit jaar wil men, na het fiat van de raad, beginnen aan de bouw van deze nieuwe, volwaardige city. Komt er in wezen een nieuw Maassluis? Of zelfs een geheel nieuwe Rijnmond-gemeente met een nieuwe naam en straks 50.000 tot 60.000 bewoners?
Maassluis quo vadis? Daar aan de Nieuwe Waterweg zal zich, als de voortekenen zich niet bedriegen, een stedenbouwkundig belangwekkende en interessante ontwikkeling voltrekken die voor het gehele Rijnmondgebied van betekenis kan zijn.
De schuren zijn van zand, de reizen naar Mallorca zijn van zand, de nieuwe keukens en het huis van de burgemeester. In Maassluis is alles van zand.
Van Hillo groeide zelf op in een protestants gezin en ziet de veranderingen in Maassluis met gemengde gevoelens aan. Kan de AOW de mens beschermen tegen de eenzaamheid? De oude waarden die Maassluis zo kenmerken zijn bezig te verdwijnen. Dat de waarden en normen van de burgemeester die hij portretteerde ook nogal door de nieuwe tijd waren aangetast kon hij op het moment van draaien nog niet weten.
Aan Hoogvliet kan je zien dat er alleen aan de economie is gedacht en niet aan de arbeiders die in de fabrieken moeten werken. De film 'De Adem van Rijnmond' werd in 1965 uitgezonden en is voor die tijd opvallend kritisch van toon. Er wordt gesproken van planologische blunders die begaan zijn met de vestiging van nieuwe woonwijken zo dicht onder de rook van de industrie. Curieus genoeg was ook de directeur van het havenbedrijf, Frans Posthuma, tegen het bouwen van nieuwe woonwijken in Hoogvliet. Er volgen nog een paar jaar van pappen nathouden. Dan zorgt een enorme explosie op de Shell-raffinaderij voor een nieuwe wind.
In 1961 is het lot van De Beer al bezegeld. De boswachter maakt zich zorgen over het tempo waarin de natuur wordt opgeofferd aan onze welvaart. Hier op Rozenburg wordt 5000 hectare landbouwgrond vernietigd voor de industrie, terwijl ze elders eten proberen te maken uit plankton vanwege de honger. Dan kennen ze mij niet wijs maken dat dat verstandig werken is.
Twee topambtenaren zijn de eerste veroordeelden in het schandaal-Maassluis, waarbij deze gemeente lustig met zijn gemeenschapsgeld sjoemelde. Ook aannemer Cees Klein kreeg een boete van tienduizend gulden aan zijn broek. Hij verrichtte bouwwerkzaamheden voor de gemeente, die hij in opdracht van de gemeente als zandleveranties in rekening moest brengen. Klein beschouwt zichzelf dan ook niet als de hoofdrolspeler in de zandaffaire, maar eerder als een slachtoffer van de corruptie van de gemeente Maassluis.
Maassluis, stad met het kwaadaardig groeisyndroom, tobt verder. Voor miljoenen guldens zou de gemeente zijn opgelicht: bekend geworden als De Zandaffaire. De Rotterdamse rechtbank heeft er urenlange zittingen aan gewijd. De eerste slachtoffers zijn gevallen. Twee Maassluise topambtenaren moeten een geldboete betalen.
Directeur Gemeentewerken Jan Kloet moet 2000 gulden op tafel leggen. Jan de Bruijn (civieltechnische werken) is tot eenzelfde boete veroordeeld. De Rotterdamse officier van justitie is dat niet genoeg. Hij wenst veel strengere straffen. Dat is ook de reden dat hij in hoger beroep is gegaan. Datzelfde geldt ook voor aannemer Cees Klein. Veroordeeld tot 10.000 gulden boete omdat hij De Belangrijkste Hoofdrolspeler is in het geheel. De officier van justitie ziet hem het liefst in de gevangenis verdwijnen. Of ten minste veroordeeld tot een boete van enkele tonnen.
Kade EMO, Mississippihaven, 2011 / Lossen hout Müller Thompson, Prinses Beatrixhaven, 2007 / fotografie uit - Report Rotterdam - © Freek van Arkel
Terwijl de gevestigde kerken leeg lopen, zien nieuwe heilbrengers hun kans. De familie Maasbach bouwt een imperium op waar gebedsgenezing en nieuwe media (radio en televisie) een steeds grotere rol spelen. Op het moment dat de VARA weigert een filmportret dat Jan Vrijman van de gebedsgenezer maakte uit te zenden, ontstaat de nodige ophef. Niet alleen in domineesland. Blijkbaar worden de nieuwsconsumenten van de jaren zestig evenmin in staat geacht waarheid van leugen te kunnen onderscheiden als de hedendaagse. Influencers avant la lettre als Johan Maasbach spelen handig in op de aandacht die dit soort rellen genereert.
Er is een vrij groot grijs gebied tussen oplichting en goede bedoelingen. In Nederland is iemand die naast de gebaande paden van farmaceutische industrie en medische wetenschap loopt al gauw een kwakzalver. Vast staat dat Johan Maasbach goed verdiend heeft aan het Volle Evangelie. Maar in tegenstelling tot zijn geestverwant Willem van de Moosdijk, de Brabantse kruidendokter die voor heel veel geld zakjes peterselie aan de man bracht, is Maasbach nooit veroordeeld.
